Hillen-orgel Breda
600 jaar orgelklanken in BredaDe orgelgeschiedenis in de stad Breda met haar gotische Onze-Lieve-Vrouwekerk gaat terug tot het begin van de 15e eeuw. Het eerste orgel in de kerk behoorde tot de oudste orgels in Nederland en Europa. Delen van het orgel uit 1534 zijn nog altijd bewaard gebleven in het huidige orgel.
Levend klinkend erfgoed
Groeibriljant vanaf 1534
Een lust voor oog en oor
Zes eeuwen orgels in Breda
Nassaustad Breda met haar Onze-Lieve-Vrouwekerk kent een rijke geschiedenis. De voorvaders (en -moeders) van ons koningshuis waren opdrachtgevers van architecten, ambachtslieden, kunstenaars en orgelbouwers. Reeds in 1429 is er sprake van een orgel in de Onze-Lieve-Vrouwekerk van Breda. Mr. Jannes uit Brabant verricht dan werkzaamheden aan het orgel, wat vermoedelijk al aan het begin van de 15e eeuw werd gebouwd. De vroege aanwezigheid van een orgel in de kapittelkerk onderstreept de macht en rijkdom van de graven van Nassau in het hertogdom Brabant, het orgel in de kerk was bij uitstek het statussymbool om deze rijkdom te tonen en behoorde tot de eerste instrumenten in ons land. In 1534, op het culturele hoogtepuntvan kerk en stad, bouwt Hans Graurock uit Zutphen een groot nieuw orgel voor de Onze-Lieve-Vrouwekerk. Met 19 stemmen, verdeeld over hoofdwerk, rugwerk, borstwerk en pedaal, is het een zeer rijk en groot orgel.Het orgel uit 1534 vormt de basis voor de groeibriljant die het instrument is geworden, tot aan het huidige, uit 1969 daterende orgel.
Vanaf 1534
De kas van het huidige rugwerk dateert uit 1534. Vele zeer oude orgelpijpen vanaf de 15e eeuw komen nog altijd tot klinken in het huidige orgel. Het orgel uit 1534 doorstaat de turbulente periode van de beeldenstorm, de Reformatie en Tachtigjarige oorlog. In 1637 wordt de kerk definitief protestants en verandert ook het gebruik van het orgel. Dit moest immers worden toegerust voor een ander gebruik in de liturgie. In 1710 wordt het orgel door de Bredase orgelmaker Jacobus Zeemans verplaatst naar een oxaal aan de westzijde van de kerk en wordt het instrument tevens uitgebreid met een nieuw hoofdwerk. Aan het eind van de 18e eeuw wordt het instrument veranderd en vergroot, maar heeft het kort daarna zwaar te lijden onder de Franse bezetting van stad en kerk. In 1816 wordt het orgel hersteld door de Bredase orgelmaker Cornelis van Oeckelen. In de 19e eeuw zorgen de maatschappelijke en culturele ontwikkelingen tevens voor een nieuwe zienswijze op het bestaande orgel. Het orgel wordt dan ingrijpendveranderd en aangetast. In 1936 wordt het orgel nog verder ontmanteld, als het orgel vanwege de kerkrestauratie wordt verplaatst naar en opgesteld in het reeds gerestaureerde transept en koor van de kerk. In een open opstelling, zonder orgelkas, functioneert het orgel daar van 1938 tot 1956. Het getuigt van goed rentmeesterschap dat de oude onderdelen en het oude pijpwerk nog altijd bewaard zijn gebleven.
Beeld: Jan Korebrits
.webp)
Het jaar 1969
Na voltooiing van de kerkrestauratie wordt het orgel opnieuw samengesteld en opgebouwd aan de westwand van de kerk. Een nieuw concept met gebruikmaking van alle bruikbare oude onderdelen en pijpwerk wordt gerealiseerd door Flentrop Orgelbouw uit Zaandam. Een majestueus stadsorgel, naar voorbeeld van de Noord-Nederlandse orgelbouw van de 18e eeuw, met 53 registers verdeeld over vier manualen en pedaal. Met in totaal 3.780 orgelpijpen wordt het het grootste orgel van Zuid-Nederland. Het was Jaap Hillen, organist van 1949 tot 2008, die met zijn eigenzinnigheid en doorzettingsvermogen, de totstandkoming van dit koninklijke instrument heeft bewerkstelligd. Bij het 50-jarig bestaan van het instrument in 2019 is het orgel daarom officieel omgedoopt tot het Hillen-orgel van de Grote Kerk Breda.
Een groeibriljant is echter nooit af. Met de veranderende functie van religieus erfgoed in onze tijd veranderen ook functie en gebruik van het klinkend erfgoed, de orgels.Daarmee zijn we terug bij de oorsprong van het orgel als wereldlijkinstrument.Het is de ambitie van stichting Art UnOrganized om mede vorm en inhoud te geven aan nieuwe uitdagingen voor dit oeroude instrument.
Dispositie Hillen-orgel
Dispositie Hillen-orgel
